Chùa Keo Thái Bình - ngôi chùa cổ lớn nhất Việt Nam cho đến đầu thế kỷ 21

Thứ tư, 26/07/2023, 15:13 GMT+7

Chùa Keo có tên là “Thần Quang Tự”, tọa lạc trên bờ sông Thái Bình tại làng Keo nay là xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Dân gian còn gọi ngôi chùa ở Thái Bình là Keo trên, phân biệt với chùa Keo dưới ở Nam Định, theo dòng chảy của con sông. Ngôi chùa Keo ngày nay được xây dựng từ thời vua Lê Trung Hưng năm 1632 theo lối kiến trúc “Nội công ngoại quốc” đặc trưng của kiến trúc chùa Việt Nam (có nghĩa là kiến trúc bên trong theo hình chữ Công, bên ngoài theo hình chữ Quốc). Trải qua gần 400 năm với bao thăng trầm biến động của lịch sử, thiên tai, địch họa và nhiều lần tu bổ, song chùa Keo hiện vẫn tồn tại khá nguyên vẹn so với kiến trúc ban đầu. Toàn bộ khuôn viên chùa rộng hơn 41.500m2, gồm 16 tòa kiến trúc với 116 gian xây dựng. Trong khuôn viên chùa có 3 hồ lớn gồm hồ giữa tam quan ngoại và tam quan nội và hai hồ phía sau dãy hành lang đông và tây.

Từ mặt đê đi xuống là tam quan ngoại. Men theo hồ sen hai bên tả, hữu là hai cổng tò vò, giữa là tam quan nội. Qua tam quan là khu thờ Phật gồm chùa ông Hộ, tòa thiêu hương và điện Phật. Phía trong khu thờ Phật là khu thờ Thánh thờ Thiền sư Không Lộ, vị đại sư thời nhà Lý. Cuối cùng là gác chuông 3 tầng nguy nga bề thế. Hai dãy hành lang Đông và Tây nối từ chùa ông Hộ đến gác chuông gồm hơn hàng chục gian là nơi để Phật tử sắp lễ và du khách nghỉ chân.

Chùa Keo Thái Bình được đánh giá là công trình có qui mô rộng lớn bậc nhất trong các chùa cổ ở Việt Nam, chứa đựng nhiều công trình kiến trúc nghệ thuật nhỏ với nét riêng độc đáo, không nơi nào có, tiêu biểu như: Tam quan nội, tòa Giá roi, hành lang đông tây, gác chuông,.... Bên cạnh kiến trúc “Nội công, ngoại quốc” thì việc chùa được xây dựng quay mặt ra hướng nam với điểm đầu là Tam quan ngoại và điểm cuối Gác chuông nằm trên một trục bắc – nam được xem là đường “thần đạo” trong phong thủy kiến trúc.

Ngoài những nét độc đáo về kiến trúc, chùa Keo còn là nơi lưu giữ nhiều di vật, cổ vật gắn với lịch sử hình thành và phát triển của chùa từ thế kỷ XVII đến nay. Tiêu biểu trong đó là 2 Bảo vật quốc gia: Hai cánh cửa chạm rồng và Hương án.

Là một trong 23 hiện vật được công nhận là Bảo vật quốc gia vào tháng 12 năm 2021, Hương án chùa Keo được cho là có kích thước lớn nhất trong các hương án sơn son thếp vàng đang được lưu giữ tại các di tích thờ tự và di tích tôn giáo ở nước ta. Sự độc đáo của hương án chùa Keo là hệ thống hoa văn trang trí phong phú và dày đặc. Trong đó, hình tượng rồng với 68 đồ án được bố cục theo những đề tài như “long ẩn vân”, “lưỡng long chầu nhật”, “long giáng”. Ngoài ra, trên hương án còn chạm khắc lên tới 550 hoa sen, 435 hoa cúc, 24 hoa dây, lá, trúc, linh thú, mây lửa, ngọc báu... Đây là những đề tài mang đậm yếu tố nghệ thuật Phật giáo và Nho giáo, phản ánh đặc trưng tôn giáo tín ngưỡng của người Việt trong diễn trình lịch sử nói chung, thời Lê Trung Hưng thế kỷ XVII nói riêng. Hương án hiện được đặt trang trọng tại tòa ống muống tiếp giáp với tòa hậu cung của khu thờ Đức Thánh Dương Không Lộ.

Toàn bộ ngôi chùa được làm bằng gỗ lim, không sử dụng đinh tán mà chỉ dùng mộng gỗ ghép lại với nhau. Mặc dù vậy qua mấy trăm năm, kết cấu của toàn bộ kiến trúc gỗ này vẫn rất chắc chắn. Các cột đỡ, vì kèo được các nghệ nhân điêu khắc thời Hậu Lê chạm khắc rất tinh xảo. Đặc biệt là gác chuông 3 tầng cao hơn 11 mét với bộ khung được kết cấu bởi gần 100 con sơn chồng lên nhau, được gọi là 100 đàn đầu voi liên kết bằng mộng gỗ, nâng đỡ 12 mái ngói cong thanh thoát.

Toàn bộ mái chùa đều được lợp vảy cá mềm mại. Các kiến trúc đao loan uốn cong chạm trổ hình rồng, phượng, cá,.. rất tỉ mỉ công phu. Ở tam quan nội có bộ cửa gỗ chạm một đôi rồng và nhiều rồng con đang chầu nguyệt được xem là kiệt tác chạm khắc thế kỷ 17. Trong chùa có những pho tượng Phật được chạm khắc từ thế kỷ 17, 18, khánh đá và bộ chuông đồng ,.. đều là những di sản quý báu.

Hàng năm chùa Keo Thái Bình có hai ngày hội chính. Hội Xuân vào ngày mùng 4 tháng giêng và hội Thu vào trung tuần tháng chín âm lịch để suy tôn Thiền sư Không Lộ, là người con của làng Keo và có công dựng lên chùa Keo cũ (ngôi chùa được xây dựng từ thế kỷ 11 tại làng Giao Thủy – làng Keo , ở Nam Định, sau đó bị lũ lụt cuốn trôi nên người dân làng Keo cũ đã dựng lên 2 ngôi chùa Keo mới gồm chùa Keo Thái Bình và chùa Keo – Hành Thiện ở Nam Định).

Cùng với các nghi lễ độc đáo, lễ hội chùa Keo còn có các cuộc thi tài, các trò chơi dân gian đặc sắc như thi bắt vịt, thi nấu cơm, thi têm trầu,… Thông qua các trò chơi dân gian truyền thống, hình thức biểu diễn nghệ thuật phản ánh lối sống của vùng dân cư nông nghiệp của đồng bằng Bắc Bộ nói chung, Thái Bình nói riêng.

Với những giá trị lịch sử, kiến trúc và mỹ thuật độc đáo, năm 2012 chùa Keo Thái Bình đã được xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt. Năm 2017 lễ hội chùa Keo cũng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Một số tour đi du lịch Thái Bình để du khách tham khảo:

- Tour Hà Nội- Thái Bình 1 Ngày

- Tour Hà Nội – Chùa Keo – Đền Đồng Bằng- Đền Trần Thái Bình 1 Ngày

- Tour Biển Đồng Châu - Làng Vườn Bách Thuận 2 Ngày 1 Đêm

- Tour Thành Phố Hồ Chí Minh - Cồn Vành - Nhà Thờ Bác Trạch 2 Ngày 1 Đêm

- Tour Thành Phố Hồ Chí Minh - Biển Đồng Châu - Chùa Keo - Làng Dệt Chiếu Hới - Nhà Thờ Bác Trạch 3 Ngày 2 Đêm.