Chùa Giác Lâm – Kiến Trúc Độc Đáo Hơn 300 Năm Tuổi Giữa Lòng Sài Gòn

Chùa Giác Lâm là một trong những ngôi chùa cổ nhất của Thành phố Hồ Chí Minh. Đây chính là tổ đình của phái Thiền Lâm Tế tông ở miền Nam Việt Nam. Chùa tọa lạc tại số 565 đường Lạc Long Quân, thuộc phường 10, quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh, và đã được Bộ Văn hóa- Thông tin công nhận là di tích lịch sử – văn hóa quốc gia của Việt Nam năm 1988.

1. Lịch sử chùa Giác Lâm

Chùa được cư sĩ Lý Thụy Long, người Minh Hương, quyên tiền xây dựng vào mùa xuân năm Giáp Tý (1744) đời chúa Nguyễn Phúc Khoát. Ban đầu chùa có tên là Sơn Can (sơn là núi, cang là gò nông), về sau còn được gọi là Cẩm Sơn do chùa tọa lạc trên gò Cẩm Sơn.

Ngoài ra, chùa còn có tên là Cẩm Đệm vì cư sĩ Thụy Long có tên riêng là Cẩm, chuyên nghề đan đệm bán, người địa phương gọi là ông Cẩm Đệm.

Vào năm 1774, Thiền sư Phật Ý-Linh Nhạc (trụ trì chùa Từ Ân) đã cử đệ tử của mình là Thiền sư Tổ Tông-Viên Quang (gọi tắt là Viên Quang) về trụ trì chùa, đồng thời đổi tên chùa thành Giác Lâm.

Dưới thời thiền sư Viên Quang, chùa Giác Lâm trở thành một trung tâm đào tạo về kinh điển, giới luật đầu tiên cho chư tăng ở Gia Định và cả Nam Bộ. Đến năm 1873, dưới sự trụ trì của Thiền sư Minh Khiêm, chùa còn là nơi in ấn, sao chép kinh sách, khắc bản gỗ kinh, luật và diễn Nôm một số sách Phật giáo.

2. Kiến trúc chùa Giác Lâm

Chùa đã được trùng tu lớn ba lần vào năm 1798–1804, năm 1906–1909 và đầu năm 1999, chùa hoàn thành đợt trùng tu lần thứ ba.

Chùa Giác Lâm hiện nay có lối kiến trúc chữ Tam gồm ba dãy nhà ngang nối liền nhau (không kể các nhà phụ):

• Chính điện.

• Giảng đường.

• Nhà trai (còn gọi là nhà Ông Giám).

2.1. Lối kiến trúc đặc trưng của các chùa Nam Bộ

Giác Lâm là ngôi chùa đặc trưng, có lối kiến trúc tiêu biểu cho kiến trúc hình chữ Tam của các ngôi chùa Nam Bộ. Ba dãy nhà ngang được nối liền với nhau, bố cục trên mặt hình chữ nhật gồm: chính điện, giảng đường và nhà trai.

2.2. Cổng nhị quan chùa Giác Lâm đồ sộ, bề thế

Cổng nhị quan được xây dựng vào năm 1945 với hai con sư tử chầu ở hai góc cổng mang nét văn hóa Ấn Độ, đầu rắn Naga đặc trưng cho Phật giáo Khmer. Chân cổng dạng quỳ, hoa văn chạm nổi, hình học. Trên cổng nhị quan ghi dòng chữ Hán về truyền thuyết Ô quan Thái tử đời Đường. Do quan niệm quỷ thần đi theo đường thẳng nên không có cổng trổ thẳng vào chính điện.

2.3. Cổng tam quan

Khi mới xây dựng, chùa Giác Lâm không có cổng tam quan. Đến năm 1955, nhà chùa mới bắt đầu xây dựng cổng tam quan, quay mặt về hướng Nam, nằm sát ngay đường Lạc Long Quân hiện nay. Hai bên cột trụ có chạm khắc câu đối bằng chữ Hán. Trung quan luôn mở chào đón những ai muốn hướng đạo.

2.4. Mái chùa hình bánh ít đặc trưng

Mái chùa Giác Lâm được thiết kế theo hình bánh ít rất thường thấy trong kiến trúc Nam Bộ. Điều này tạo cho du khách thập phương cảm giác gần gũi, dân dã. Mái có bốn vạt, sống thẳng, không có diềm hình đầu đao như tại đình chùa miền Bắc. Trên đỉnh mái là hình ảnh “lưỡng long tranh châu” thể hiện được sự trang nghiêm, cung kính.

2.5. Chính điện

Chính điện chùa Giác Lâm xây dựng một gian hai chái truyền thống, có bốn cột chính được gọi là tứ trụ, được bài trí theo kiểu “tiên bái Phật, hậu bái Tổ”.

• Hệ thống hơn 56 cột to: 56 cây cột màu nâu sẫm, to hơn vòng tay người ôm. Trên cột được chạm khắc câu đối công phu. Giữa các hàng cột, cửa võng được thếp vàng với các đề tài trang trí như: tứ linh, hoa điểu, tứ quý…

• Điện thờ Phật: Điện thờ tôn nghiêm, có ba bàn trong cao ngoài thấp lần lượt là: bàn Di Đà, bàn Hội Đồng, bàn Tam Bảo.

• Bàn Di Đà tôn trí tượng Di Đà Tam Tôn tính theo hàng ngang có Đức Phật A Di Đà lớn nằm ở gian giữa, bên trái là Bồ Tát Quan Thế Âm, bên phải là Bồ Tát Đại Thế Chí. Hàng dọc là tượng thờ Tam Thế Phật có Thích Ca, Ca Diếp, A Nan, Di Lặc. Hai bên tòa Cửu Long và tượng Thích Ca Đản có hai ông hộ pháp tượng trưng cho thiện và ác.

• Bàn Hội Đồng: Thờ Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu.

• Bàn Tam Bảo: Đặt dưới cùng của chánh điện đặt tượng của Đức Phật Thích Ca và bốn vị bồ tát là: Quan Thế Âm, Đại Thế Chí, Văn Thù Sư Lợi và Đại Hạnh Phổ Hiền.

• Đỉnh tường có hơn 6000 đĩa trang trí: Điều đặc biệt nhất tại chùa Giác Lâm quận Tân Bình, Sài Gòn là đỉnh tường chính điện có tới hơn 6.000 chiếc đĩa trang trí. Tháp tổ Hồng Hưng cũng có gắn hơn 1.000 chiếc đĩa. Những chiếc đĩa này chủ yếu được nung từ lò gốm Lái Thiêu tỉnh Bình Dương. Ngoài ra, một số chiếc đĩa có nguồn gốc từ Nhật Bản, Trung Quốc. Với hơn 7.000 chiếc đĩa, Giác Lâm hiện sở hữu kỷ lục “ngôi chùa có số lượng đĩa kiểu trang trí nhiều nhất Việt Nam”.

2.6. Sau chính điện

Sau chính điện chùa là bàn thờ nhà Tổ - nơi thờ các vị hòa thượng trụ trì chùa Giác Lâm. Đối diện bàn thờ Tổ là bàn thờ Phật Chuẩn Đề, Phật A Di Đà và Thập Điện Diêm Vương.

Sau gian thờ Tổ là khu vực giảng đường được thiết kế theo kiểu mái chính điện. Đây là nơi các tăng sĩ đến dự sự kiện quan trọng hay các dịp lễ lớn trong chùa. Trong thời kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, giảng đường được sử dụng để nuôi cán bộ, làm công tác trinh sát nội thành.

3. Các hoạt động hấp dẫn tại chùa Giác Lâm Tân Bình

Vào những ngày lễ đặc biệt như Rằm tháng Giêng, Rằm tháng Bảy, lễ Vu Lan,… chùa đón rất đông tăng ni Phật tử, du khách thập phương tới hành hương. Đến thăm chùa vào dịp này, du khách sẽ được lễ Phật, cầu bình an và chiêm ngưỡng nét cổ kính tại chùa.

Ngoài ra, chùa còn có rất nhiều hoạt động tín ngưỡng đặc biệt. Người dân thường xem ngày cưới chùa Giác Lâm, lễ phật, xin chữ ở chùa Giác Lâm cầu may,... Nếu thành tâm hướng đạo, Phật tử cũng có thể đăng ký các khóa tu chùa Giác Lâm để được nghe thuyết giảng về Phật pháp, tôi luyện đức tính kiên nhẫn.